From the Moon

2. चंद्रावरून टपकला

लेखक : मिखाइल ज़ोशेन्का

भाषांतर : आ. चारुमति रामदास

मागच्या दोन वर्षांत जीवन खूप बदललंय.

सर्वांत महत्वाची गोष्ट म्हणजे, नोंद करायला मजा वाटते, की चो-या जवळ जवळ बंदच झाल्यात. सगळे कसे अगदी साजरे झालेत. व्यवस्थित, शिस्तबद्ध, चो-या कमी करतात आणि लाच तर बिल्कुल नाही घेत.

व्यंगकाराच्या लेखणीला, खरं सांगायचं म्हणजे, अगदी गंज लागायची वेळ आलीय. हो, लाचेबद्दल बोलायचं म्हटलं तर, मामला जरा गुंतागुंतीचा आहे. लाच नाही घेत, पण पैसे, पुढच्या वेळेस नक्की घेतील. म्हणजे पुनर्शिक्षणामुळे पब्लिक अगदी काटेकोरपणे नवीन नैतिक मूल्यांचे पालन करताना दिसतेय.

केवळ भीतीपोटी वादळ उठवण्यांत येते की, एकदम कळतंच नाही, की कोण, कुठे, काय, कशासाठी...

काही वर्षांपूर्वी मला दक्षिणेकडे ह्या बाबतचा चांगला अनुभव आला. एका धूर्तपणाशी गाठ पडली. इतर लोकांना असला त्रास होऊ नये म्हणून ह्याबद्दल सविस्तर लिहायचंच ठरविलंय.

तसं म्हटलं तर एका हॉटेलमधे खोलीसाठी माझ्याकडून एंट्री-फी लुबाडायचा प्रयत्न झाला. दुस-या शब्दांत म्हणजे – लाच घेण्याचा प्रयत्न केला गेला.

ऑफकोर्स, पूर्वी, म्हणजे काही वर्षांपूर्वी, ह्या क्षुल्लक विषयावर मी ही गोष्ट अशी लिहिली असती:

तर, काय झालं भाऊ, की एकदा स्टीमरने प्रवास करंत होतो.

तर, चहुकडे, ऑफकोर्स, ब्लैक-सी. अगदी स्वर्गीय सौन्दर्य. अजस्त्र शिळा. गरुड पक्ष्यांचे थवे, ऑफकोर्स, उडताहेत. हे सर्व काही होतं. आणखी काही असो वा नसो, पण हे मात्र होतं.

ह्या सौंदर्याकडे बघता बघता इतर प्रवाश्यांबद्दल मला खूपंच आदर वाटू लागला.

बघा, मी विचार करत होतो, माणूस जीवनावर राज्य करणारा आहे : मनांत आलं तर तो स्टीमरमधे जाऊ शकतो, मनात आलं तर गरुड पक्ष्यांना बघंत राहील, मनात आलं तर किना-यावर उतरून जाईल आणि एखाद्या हॉटेलमधे ठिय्या मांडेल.

मनांत आनंदाच्या उकळ्या फुटंत होत्या.

मात्र, फक्त एकंच विचार ह्या आनन्दाच्या आड येत होता. मी विचार करू लागलो कि उतरल्यावर मला एखाद्या बेक्कार हॉटेलमधे तरी खोली मिळेल काय?

मी स्टीमरवर उदासंच होतो, आणि कैप्टेन मला म्हणाला:

“सज्जन गृहस्था, तुमच्याकडे बघून मला खरोखरंच कीव येतेय. तुम्हीं चाललाय कुठे? कशाच्या भरवशांवर? तुम्हीं काय चन्द्रावरून टपकलाय?”

“म्हणजे काय?” मी विचारले.

“नाही,” तो म्हणतो कसा, “म्हणजे हे असूंच कसं शकतं? तुम्हीं काय कुक्कुलं बाळ आहात? तुम्हीं थांबणाराय कुठे? कशाला निघालांत? मी, म्हणजे, स्टीमर मागे वळवण्यासाठी पण तयार आहे, फक्त तुम्हीं तिथे जाऊं नये म्हणून.”

“काय, म्हणताय काय तुम्हीं? कृपा करून स्पष्ट सांगाल कां?”

“काय म्हणजे काय? हॉटेलची खोली मिळवण्यासाठी तुमच्या ओळखी तरी आहेत कां? किंवा, तिथला केयरटेकर तुमचा दुधाचा भाऊ आहे कां?”

म्हणतो कसा, “मला तुमचं आश्चर्यंच वाटतंय.”

“हं! कसंतरी, काहीतरी करून खोली मिळवीनंच,” मी म्हटलं. “मला एक परवलीचा शब्द माहीत आहे, की ज्यापुढे हॉटेलमध्ये कुणी काही म्हणूंच शकंत नाही.”

कॅप्टन म्हणाला, “ जा तुम्हीं खड्ड्यांत! माझं काम होतं तुम्हांला सावध करण्याचं. मग तुम्हीं मनांत येईल ते करा. जहाजावरून खाली उडीही का न मारा.”

तर, थोडक्यांत म्हणजे मी पोहोचलोय.

माझ्या हातांत दोन नग आहेत. एक – साधारण सोवियत बास्केट, जिच्यांत कुणालांच काही रस नाही. पण दुसरा नग – खूपंच शानदार. फाइबरची, किंवा बरोबर सांगायचं म्हणजे प्लायवुडची सूटकेस.

बास्केट मी पेपरवाल्या पो-याजवळ ठेवतो, चौकटीचं अस्तर असलेला आपला रबरी इंटरनेशनल ओवरकोट उलटतो आणि स्वतः तसांच आपली इम्पोर्टेड सूटकेस घेऊन हॉटेलमध्ये घुसतो.

दरबान म्हणतो, “फुकटंच घुसतोय, खोल्याच नाहीयेत.”

मी केयरटेकरजवळ जातो आणि मोडक्या-तोडक्या भाषेत त्याला सांगतो:

“एन शाम्बेर...त्सिम्मेर...यावोल?”

केयरटेकर उद्गारतो:

“आता म्हणा...लोकहो...आपल्याकडे तर फॉरेनर आलाय!”

आणि तो स्वतःसुद्धा मोडक्या तोडक्या भाषेतंच उत्तर देतो : “यावोल, यावोल, ओने शाम्बेर...त्सिम्मेर, नक्कीच, शंकाच नाही, यावोल, या-या. बस एक मिनिट. लगेच तुमच्यासाठी सर्वांत बेस्ट खोली बघतो, कमीत कमी ढेकूण असलेली.”

मी अगदी गुर्मीत उभा आहे, पण माझे गुडघे मात्र थरथरंत आहेत.

परदेशी भाषेत बोलण्याची आवड असलेला केयरटेकर मला विचारतो:

“पार्डन...” त्याने विचारलं, “मिस्टर माफ़ करा, आपण जर्मनीहून आलात, किंवा, कदाचित दुसरीकडून आलांत?”

‘गो टू हेल,’ मी विचार केला, ‘आणि जर हे पाप्याचं पितंर अचानकंच जर्मनमधे बोलूं लागलं तर?’ “नाही,” मी म्हटलं, “इख बिन ऐने शाम्बेर-त्सिम्मेर इस्पानिया. कोम्प्रेने? इस्पानिया. पादेस्पान, कामारील्या.”

“ओह,” केयरटेकर पूर्णपणे धराशायी झाला.

आता म्हणा...लोकहो...म्हणतो कसा, “आपल्याकडे हा स्पॅनिश माणूस तर नाही न टपकला?” आता घ्या, म्हणाला, “असं कसं...” पुढे म्हणतो, “माहितीये, ऐकलंय...इस्पानिया, पादेस्पान, इस्पानोल्का...” आणि बघतां-बघतां त्याचे हात थरथरू लागले. माझे पण थरथरंत होते. पण त्याचेसुद्धा थरथरंत होते आणि आम्हीं दोघेही बोलंत होतो आणि थरथरंत होतो.

मी मोडक्या-तोडक्या स्पॅनिश भाषेंत म्हटलं, “यावोल,” मी पुढे म्हणालो, “बित्ते...त्सिर्बित्ते. घेऊन चला,” मी म्हटले, “माझ्या खोलींत सूटकेस लवकर घेऊन या, बाकीचं आपण नंतर बोलूं, नंतर ठरवू काय ते, कुणाला किती द्यायचे ते.”

“यावोल, यावोल,” केयरटेकरने उत्तर दिलं, ”काळजी करूं नका.”

आणि एकदम एका बिज़नेस अ‍ॅटिट्यूडमध्ये त्याने विचारलं, “पेमेन्ट कसं करणारेय? इन वाल्यूत ओदेर, आमच्याच करन्सीत नं?”

आणि आपल्या बोटांनी खाणाखुणा करूं लागला, ज्या प्रवासी परदेश्यांना चांगल्यांच समजतांत...शून्य शून्य आणि एक एक...

मी म्हटलं, “हे मला काही समजंत नाहीये...घेऊन चल.” मी ओरडलो, “पाप्याच्या पितरा, लवकर आण.”

मी विचार केला की एकदा खोलींत घुसलो रे घुसलो की मग त्यांनी माझी अगदी चटणी केली तरी चालेल. तर, त्याने माझी सूटकेस धरली. आणि महत्प्रयत्नामुळे इतक्या जोराने धरली की कुलूप जुनं असल्यामुळे ती पट्कन उघडली!

माझी सूटकेस उघडली, आणि, ऑफकोर्स, आतून बाहेर पडला अगदी सगळ्या प्रकारचा कचरा. त्यातूंन निघाले रफू केलेले अंतर्वस्त्र, हाफ-पैन्ट्स, ‘कील’ साबण आणि आणखीही बरांच आपला देशी पसारा...

केयरटेकरने ह्या दौलतीकडे बघितलं आणि त्याचा चेहरा पांढराफटक पडला. तो सगळं समजला.”तू, हरामखोर, डॉक्यूमेन्ट्स दाखव!”

मी म्हटले:

“समजंत नाई...” पुढे म्हणालो, “जर खोल्या नसतील तर मी चाललो.”

केयरटेकर दरबानला म्हणाला:

“बघितलास हा कचरा! परदेशी पाहुण्याचं सोंग करून खोली घेण्याचा प्रयत्न करंत होता.”

मी पट्कन आपली दौलत गोळा केली आणि...पळालो. दुस-या हॉटेलमध्ये मला खोली मिळाली...ह्या प्लस फिफ्टी स्कीमखाली.

तर, साधारण तीन-चार वर्षांपूर्वी ह्या विषयावर अशा प्रकारची सोपी गोष्ट मी लिहिली असती.

बरोबर आहे. तरुण होतो तेव्हां. विचारांमध्ये परिपक्वता नव्हती, बेजवाबदार वागणं होतं. सगळ्या गोष्टींकडे अगदी क्षुल्लकपणे बघायचो.

पण आज अशी परिस्थिति नाहीये. आज सत्याच्या जवळ असावेसे वाटते. अतिशयोक्ती करणे, कोरी कल्पना करणे, तथ्यांची उलटपालट करणे आवडंत नाही. वेगवेगळ्या कहाण्या, हास्यास्पद गोष्टी आणि प्रहसनं नवीन आवरणांत प्रस्तुत कराव्याशा वाटंत नाही...म्हणजेच ओल्ड वाईनला न्यू बॉटलमध्ये ठेवणे मला जमंत नाही.

थोडक्यांत म्हणजे, खरं काय ते सांगायची इच्छा आहे, कसल्याही प्रकारच्या खोटेपणाचा आश्रय नकोसा वाटतो.

आणि ह्या विषयावरची गोष्ट, खरं म्हणजे...सत्य घटना...कोणताही आडपडदा न ठेवतां आणि कल्पनेचा एकही शब्द न वापरतां, अस्मादिक ह्या अशा ‘अकॅडेमिक’ स्वरूपांत लिहितील:

“स्टीमरमधून उतरल्यावर मी सरळ हॉटेलकडे गेलो. केयरटेकर तोंड वाकडं करून जणु माझ्याऐवजी आजूबाजूच्या देखाव्याला म्हणाला:

“नाहीत, माहीतीये, मला ह्या आजच्या पब्लिकचं आश्चर्यंच वाटतं. जहाज आलं रे आलं की सगळे सरळ आमच्याकडे धावतात. जणु काही मुद्दाम येतात. जसं काही आमच्याकडे त्यांच्यासाठी खोल्या अगदी तयारंच आहेत. तुम्हीं काय, चंद्रावरून टपकलाय? परिस्थितीचा काही अंदाज़ बिंदाज़ आहे की नाहीं?”

मी निघून जायच्या बेतात होतो. एक दरबान हळूंच एक दीर्घ श्वास घेऊन मला म्हणतोय कसा:

“ होS, अगदीच...माहितीये, ह्या खोल्यांचा भयंकरंच प्रॉब्लेम आहे. कुठेच नाहीत खोल्या. आमच्याकडे तरी एखादी सापडली असती, निश्चितंच सापडली असती, पण...तुम्हीं एकदा व्यवस्थित बोला त्या केयरटेकरशी...”

‘मसणांत जा,’ मी म्हटलं, “तुम्हीं हे कशाबद्दल म्हणताय?”

केयरटेकर आपल्या काऊंटरवरून दरबानशी चक्क माझ्या डोक्यावरून बोलतोय कसा, “ मला तुमची गंम्मतंच वाटतेय, फ्योदर मिखाइलविच! आपल्याकडे रिकाम्या खोल्या आहेतंच कुठे? तुम्हीं असं कसं सांगताय त्याला? हो, एक खोली मात्र आहे, पण माहितीये, तिला किनई किल्लीच नाही. पाहिजे असेल तर घेऊ द्या बापड्याला...”

मी म्हटले:

“बिन किल्लीची का होईना, पण द्या तर खरं!”

“ओह, तुम्हांला बिन किल्लीची पाहिजे,” केयरटेकर म्हणाला. “घ्या, पण आमच्याकडे चो-या मात्र फार होतात. चोरांचा सुळसुळाट आहे म्हणा ना. पडदे चोरून नेतील आणि त्याला तुम्हीं जवाबदार असाल.”

मी म्हटलं, “फार काय होईल? मी खोलीतून बाहेरंच नाही निघणार. फक्त मला खोलीत जाऊ द्या. समुद्र प्रवासांत मला खूपंच त्रास झालाय...नीट उभं राहण्याचं सुद्धा त्राण नाहीये.”

“घ्या,” केयरटेकर म्हणाला, “फक्त मी आधीच सावध करतोय : आमची किल्ली हरवलीय, आणि खोली बंद आहे...आणि तुम्हांला, कदाचित वाटेल की खोली उघडी आहे आणि किल्ली हरवलीय, म्हणजे तिला कुलूप नाही लावतां येणार.”

“मेहेरबानी करा,” मी म्हटले, “अशा खोलीचा मला काय उपयोग, जिच्या आत मला जातांच येणार नाही...”

“माहित नाही,” केयरटेकर म्हणाला, “तुमची मर्जी.”

दरबान माझ्याजवळ आला आणि म्हणाला, “मी एक सुचवूं कां?”

मी मान हलवली. “बघा,” तो म्हणाला, “जर तुम्हीं म्हणंत असाल तर मी पुढल्या अंगणांत जातो. तिथे आमचा बढई काम करतोय. तो तुमची खोली आपल्या मास्टर-की ने उघडून देईल.”

बढई आला. “हो,” तो म्हणतोय कसा, “काय म्हणता, हे काही मोठ्ठं काम नाहीये. दार उघडणं – अगदी एका कोपेकचं काम आहे, पण मला,” पुढे गुरकावतोय, “”वरच्या मजल्यावर चढून जाण्याची काही हौस नाहीय. मी आपल्या कामाचा प्रत्येक तास हार्ड-करन्सीत मोजंत असतो.”

झालं. बढयाच्या हातांत पाच रूबल्स टिकवतो.

तो मास्टर की ने दार उघडतो आणि अगदी प्रेमाने म्हणतो:

 “हो, नक्कीच. आणखी घ्या! स्पष्टंच आहे. किल्ली शिवाय राहण्यांत काही मजा नाही, राव! तुम्हांला, काहीही म्हणा, काही खायची इच्छा झाली किंवा वोद्का पिण्यासाठी बाहेर जायचे असेल तर...बसून रहा, पुतळ्यासारखे...कारण किल्लीच नाहीये!”

“मग काय,” मी म्हटले, “एका नोकराला ठेवायचे.”

“हे, म्हणजे, तुमच्या खिशाला भुर्दण्ड! मी काय म्हणंत होतो, जर मला आठ रूबल्स दिलेत तर मी जुन्या किल्लीपासून तुमच्यासाठी एक किल्ली करून दिली असती.”

तर किल्ली तयार झाली. मी पलंगावर पडलो आहे, अगदी राजासारखा. शेजारच्या खोलीमधून ग्रामोफोन ऐकतो आहे – वेर्तिन्स्की महाशयांच गाणं. मी हिंडतो आहे. इकडे-तिकडे फिरतो आहे. आपल्या किल्लीमुळे स्वतःला शेजा-याच्या बरोबरीचा समजतो आहे.

संध्याकाळी हिंडायला निघालो, आणि केयरटेकर मला म्हणाला:

“माहीत आहे का, आपण सकाळी उगीचंच त्या किल्लीबद्दल डोकं फोडंत होतो. आम्हांला वाटलं की ती हरवलीय, पण ती एका वेगळ्याच खिळ्यावार टांगली होती.”

“वा! छान!” मी म्हटले. “खोलीचं भाडं आहे पाच रूबल्स, आणि इतर खर्च सोळा रूबल्स!”

“म्हणजे?” तो विचारतो, “सोळा कसे काय बुवा, आठ का नाही?”

“नाही,” मी उत्तर दिलं. “दरबानला – तीन; बढयाला – पाच; आणि किल्लीसाठी – आठ रूबल्स.”

“कोणत्या किल्लीसाठी?”

मी म्हटले, “त्या बढयाने जी मला करून दिली.”

“माफ़ करा,” तो म्हणाला, “हा, तो नीच माणूस, त्याने आमचीच किल्ली तर तुम्हांला नाही ना विकली? हो, अगदी,” पुढे म्हणाला, “तेच आहे. बघा, अशी इथे टांगली होती, आणि आता नाहीये. ठीक आहे, जरा थांबा, मी त्याला...”

“तुमच्याकडे,” मी म्हणतो, “असं वाटतं की अगदी एक गैंगच आहे...”

केयरटेकरने काहीतरी खोट-नाटं बतावण्याचा प्रयत्न केला आणि स्वतःच्या कमी पगाराबद्दल बडबडू लागला, मग हात झटकून तो मागे वळला आणि नवीन पाहुण्याशी बोलूं लागला.

आणि मी ऐकलं, की तो कसं म्हणाला:

“हो, आहे एक खोली. पण त्याला किल्ली नाहीये.”

मी लवकरंच त्या हॉटेलमधून निघून गेलो.

सहज मनांत आलं की कदाचित रेल्वेच्या तिकीटांच्या संदर्भांतसुद्धा असेच जास्तीचे ‘खर्च’ आणि अशाच भानगडी असतील, पण मग कळलं की असलं काही नाहीये. तिकीट मला ओळखीमुळे मिळालं आणि त्यासाठी मी तेवढेच पैसे मोजले जेवढ्यांत सरकारी नियमाप्रमाणे ते होतं.

तर, अशा प्रकारे मी साऊथहून परंत आलो. मनाच्या समतोल अवस्थेत.

***********

Bichara Mhatara

1.बिच्चारा म्हातारा

लेखक : मिखाइल ज़ोशेन्का

भाषांतर : आ. चारुमति रामदास

आमच्या लेनिनग्रादमधे एक म्हातारा मुडद्याप्रमाणे झोपून गेला. गेल्याच वर्षी,  माहीत आहे का तुम्हांला, त्याला रातांधळेपण आले होते, पण त्यातून तो बरा झाला. इतकेच नाही, तर कॉमन-किचनमध्ये जाऊन त्या बिल्डिंगमधे राहणा-यांशी सांस्कृतिल प्रश्नांवर वाद-विवादसुद्धा करून आला.  

आणि घ्या, थोड्याच दिवसांपूर्वी अनपेक्षितपणे झोपूनच गेला. रात्री तो मुडद्यासारखा झोपला, सकाळी उठून बघतो कि काहीतरी गडबड आहे. म्हणजे असं की नातेवाईक तर बघताहेत की एक निर्जीव शरीर पडलं आहे, जिवंत असल्याची कोणतीही खूण देत नाहीये. नाडीपण बन्द पडली आहे. छातीचा भाता पण वर-खाली होत नाहीये, तोंडाजवळ आरसा नेऊन बघितला तर त्यावरसुद्धा श्वासोच्छ्वासाने जमणारी वाफ़ दिसत नाहीये.

आता मात्र सर्वांची खात्री झाली की म्हातारबुवा झोपेतंच शांतपणे गेले, आणि ते लगेच पुढच्या तयारीला लागले.

लगेचंच पुढच्या तयारीला ते अशासाठी लागले की एका लहानशा खोलीतंच पूर्ण कुटुम्ब राहत होतं. त्या खोलीच्या चहुबाजूला होती कम्युनिटी बिल्डिंग (एकाच इमारतीत वेगवेगळ्या खोल्यांमधे वेगवेगळ्या फॅमिलीज़ राहायच्या) आणि दुसरे असे की म्हातारबुवाला, माफ़ करा, पण ठेवायलासुद्धा कुठे जागा नव्हती...इतकी अडचण होती त्या खोलीत. मग इच्छा असो किंवा नसो, घाई करणे भागंच होते. हो, मला सांगावं लागेल की हे झोपलेले म्हातारबुवा आपल्या नातेवाईकांबरोबर राहात होते. म्हणजे नवरा, बायको, लहान मूल आणि त्याची आया. शिवाय ते स्वतः, म्हणजे वडील किंवा सोप्या शब्दांत सांगितले तर, त्याच्या बायकोचे पप्पा, म्हणजे तिचे पप्पा, भूतपूर्व कामगार, जसे असायला पाहिजेत तसे. पेन्शनर. आणि आया...सोळा वर्षाची मुलगी, कुटुम्बाच्या मदतीसाठी ठेवलेली मुलगी, कारण की ती दोघं नवरा आणि बायको किंवा सोप्या शब्दांत सांगितले तर आपल्या पप्पांची मुलगी फैक्टरीत काम करतात.

तर ते नोकरी करतात आणि, म्हणजे, सकाळी-सकाळे अघटित बघतात...पप्पा गेले!

तर, साहजिकंच, दुःखाची गोष्ट आहे...भावनांचा कल्लोळ उडालेला आहे, कारण की खोली तर फारंच लहान आहे आणि तिथेच ही एक एक्स्ट्रा वस्तू!

तर, ही एक्स्ट्रा वस्तू सध्या पडली आहे खोलीत. ती वस्तू आहे इतकी स्वच्छ! साजरा म्हातारा, लोभस म्हातारा, जो राहत्या जागेबद्दल, तिथल्या अडचणींबद्दल आणि अप्रियतेबद्दल काही विचारंच करू शकंत नाही. तो बापडा अगदी फ्रेश वाटतो आहे, जणु काही मलूल झालेलं फरगेट–मी–नॉट, जणु काही सोललेलं शेवफळ. तो पडला आहे आणि त्याला काहीही माहीत नाहींये, त्याला काहीसुद्धा नको आहे, फक्त त्याच्याकडे शेवटचे एकदा लक्ष द्यावे, अशी मागणी करतो आहे.             

त्याची मागणी आहे की त्याला लवकरात लवकर काहीतरी घालावे आणि शेवटचे ‘क्षमा कर’ म्हणावे, आणि लवकर कुठेतरी दफ़न करावे.

त्याची मागणी आहे की हे सगळे लवकरांत लवकर करावे, कारण की फक्त एकंच लहानशी खोली आहे आणि प्रचण्ड दाटी आहे तेथे;

आणि, कारण की मूल चिरचिर करंत आहे आणि आयाला मेलेल्या माणसांबरोबर एकाच खोलीत राहायची भीती वाटते, आणि असे वाटते, की जीवन कधीच न संपणारी गोष्ट आहे. तिला प्रेतं बघायची भीती वाटते. ती मूर्ख आहे!

नवरा, म्हणजे हा आपला कुटुम्बप्रमुख तेव्हां पटकन् स्थानीय अंत्य-यात्रा ब्यूरोकडे धावतो आणि लगेच तेथून परंतही येतो.

तर, तो सांगतो, सगळं ठीक आहे, फक्त घोड्यांबद्दल थोडासा प्रॉब्लेम आहे, गाडी (शव-वाहिनी), म्हणतात की लगेच देतो, पण घोड्यासाठी चार दिवस थांबावं लागेल. काहीच प्रॉमिस नाहीं करता येत. बायको म्हणते, मला माहीतंच होतं, तू आयुष्यभर माझ्या पप्पांना बोचकारंत राहिलास आणि आता पण त्यांच्यासाठी काही करू शकत नाही....त्यांच्यासाठी घोडेपण नाहीं आणू शकंत...

नवरा किंचाळतो, आँSSS, मी काही घोडेस्वार नाही, घोड्यांचा ऑफिसर पण नाही, मी...पुढे तो म्हणतो, मला स्वतःलासुद्धा इतका वेळ वाट बघंत बसणे आवडत नाही. तुझ्या वडिलांना बघंत बसण्यांत मला काही म्हणजे काही इंटरेस्ट नाही.मग भलताच सीन क्रिएट होतो. मुलगा, ज्याला मेलेल्या माणसांना बघायची सवय नसते, घाबरतो आणि किंचाळू लागतो.

आणि आया अश्या घरी काम करण्यास चक्क नकार देते, जिथे मेलेला माणूस राहतो.

पण तिला कसे तरी समजावतात, काम न सोडण्याबद्दल विनवण्या करतात, आणि वचन देतात की मेलेल्या माणसाला पट्कन काढून टाकू.

तेव्हां मालकीण स्वतः या अश्या गोष्टींना कंटाळून ब्यूरोमध्ये जाते, पण चादरीसारखी पांढरीफट्ट होऊन परत येते.       

घोडे, ती सांगते, एका आठवड्यानंतरंच देणार आहेत. जर माझा नवरोबा, हा मूर्खोबा, जो जिवन्त आहे, तेथे गेला तेव्हां स्वतःचे नाव रजिस्टर करून आला असता, तर तीन दिवसांत मिळाले असते, पण आता आपला नंबर सोळावा आहे. पण गाडी, म्हणे वाटलं तर आत्ताच घेऊन जाऊ शकता.

मग लगेच ती पट्कन मुलाला ड्रेस चढवते, ओरडणा-या आयाला बरोबर घेते आणि सेस्त्रोरेत्स्कला जाते, आपल्या मित्रांकडे राहायला.

मला, ती म्हणते, मूल जास्त प्रिय आहे. लहानपणापासून त्याला असले सीन्स दाखविण्याची माझी इच्छा नाहीये, तुला जे करायचंय ते तू करू शकतोस.

नवरा म्हणतो, मी पण त्याच्यासोबत नाही थांबणार. तुला जे करायचंय ते कर! हा म्हातारा काही माझा नाहीये! तो जिवन्त असताना पण मला विशेष नाही आवडायचा, आणि आता तर त्याच्याबरोबर राहण्याची मला चीडंच आलीये. नाहीतर, मी त्याला कॉरीडोरमधे ठेवून देईन किंवा मी माझ्या भावाकडे चालला जाईन. त्याला इथे राहून घोड्याची वाट बघ म्हणावं.

तर, बायको सेस्त्रोरेत्स्कला निघून जाते आणि नवरा, म्हणजे गृहस्वामी आपल्या भावाकडे पळतो, पण दुर्दैवाने भावाच्या घरी सगळ्यांना दिप्तेरिया झालेला असतो आणि त्याला कोणी खोलीत पाऊलसुद्धा ठेवू देत नाही.

तेव्हां तो परत आला, त्याने झोपलेल्या म्हाता-याला एका छोट्याशा बेंचवर ठेवलं आणि ते सर्व लटाम्बर कॉरीडोरमधे कॉमन बाथरूमजवळ नेऊन ठेवलं, स्वतः मात्र आपल्या खोलीत शेजा-यांच्या आरडाओरड्यावर आणि त्यांच्या दार ठोठावण्यावर काहीही लक्ष न देता दोन दिवस लपून राहिला.

आता तर त्या कम्युनिटी आवासगृहात भलतेच स्कैण्डल झाले. भाडेकरू किंचाळतात, ओरडतात, बायका आणि मुलं तिकडे फिरकायची थांबलीय, जिथे जायला त्यांना भीती वाटायची. तेव्हां पुरुष हे लटाम्बर उचलून त्या बिल्डिंगच्या प्रवेशकक्षात ठेवतात, त्याने बिल्डिंगमधे येणा-या लोकांमधे भीती पसरली, मोठीच गडबड उडाली.

कम्युनिटी बिल्डिंगचा डाइरेक्टर जो कोप-यावरच्या खोलीत राहायचा, म्हणतात की, त्याच्याकडे, माहीत नाही कशासाठी, बायका येत असतात, म्हणाला की त्यांचे मनःस्वास्थ्य बिघडवण्याची रिस्क तो घेऊ शकत नाही.

हाउसिंग सोसाइटीची बैठक तातडीने बोलावण्यात आली, पण काही उपयोग नाही झाला. मीटिंगमधे असे सुचविण्यात आले की हे लटाम्बर अंगणांत ठेवावे.

पण सोसाइटीच्या प्रेसिडेन्टने ठामपणे सांगितले – अश्याने उरलेल्या जिवंत माणसांवर वाईट परिणाम होईल आणि बिल्डिंगच्या भाड्यावर पण परिणाम होईल, जे आधीच सहा महिन्यांपासून तुंबलेय.

तेव्हां म्हाता-याच्या मालकावर ओरडणे, त्याला धमकावणे सुरू झाले. मालक आपल्या खोलीत लपून बसला होता आणि म्हाता-याच्या उरलेल्या वस्तू आणि इतरही रद्दी सामान जाळंत होता. 

मग त्यांनी असे ठरविले की ज़बर्दस्तीने दार उघडावे आणि हे लटाम्बर खोलीत लोटून द्यावे.

ते सगळे आरडाओरडा करंत बेंच ढकलू लागले, त्याचा परिणाम असा झाला की म्हाता-याने हळूच श्वास घेतला आणि त्याचे हातपाय थरथरू लागले.  

थोडा वेळ भीती वाटली, थोडी गडबड झाली, पण मग आता त्यांच्यासमोर नवीनंच प्रॉब्लेम उभा राहिला. नव्या जोमाने ते खोलीकडे झेप घेऊ लागले. त्यांनी दार ठोठावण्यास व ओरडण्यास सुरुवात केली की म्हातारबुवा जिवन्त आहेत आणि त्यांना आत यायचे आहे.

पण आतल्या माणसाने बराच वेळ उत्तर दिले नाही. एका तासानंतरंच तो बोलला, “हे तुमचे सगळे जोक्स बाजूला ठेवा. मला माहीत आहे की तुम्हाला मला पकडायचंय.”

ब-याच वाटाघाटी झाल्या, नंतर म्हाता-याचा मालक म्हणाला की म्हाता-याने स्वतः त्याच्याशी बोलावे. म्हाता-याला ह्या अद्भुत नाटकाची काहीच कल्पना नसल्याने तो अशक्त आवाजांत म्हणाला, “हो...हो...”

पण हा आवाज आतल्या माणसाला म्हाता-याचा खरा आवाज नही वाटला.

शेवटी त्याने म्हाता-याला समोर आणायला सांगून कुलूपाच्या भोकातून बघितले.

उभ्या केलेल्या म्हाता-याला तो बराच वेळ जिवन्त मानायला तयारंच होईना, म्हणे की बिल्डिंगचे लोक मुद्दामच त्याचे हातपाय हालवंत आहेत.

आता मात्र म्हाता-याला राग आला, त्याने शिवा द्यायला आणि थयथयाट करायला सुरूवात केली, जसा तो जिवन्त असताना करायचा. आता मात्र दार उघडले आणि म्हाता-याला समारंभपूर्वक आत घेण्यांत आले.

आपल्या नातलगाबरोबर भांडभांड भांडल्यावर जिवन्त झालेल्या म्हाता-याने बघितलं की त्याची सर्व मालमत्ता गायब झाली आहे, आणि तिचा थोडासा भाग शेकोटीत जळताना त्याच्या दृष्टीस पडला आणि ज्या फोल्डिंग कॉटवर तो मेला होता, ती पण त्याला दिसली नाही.

तेव्हां म्हातारा आपल्या वयाला साजेशा गुंडगिरीप्रमाणे मोठ्या कॉमन पलंगावर पसरला आणि त्याने खायला मागितले. तो खात होता आणि दूध पीत होता. दूध पिता-पिता तो धमकावंत होता की तो हे नाही बघणार की ते त्याचे नातलग आहेत. सरळ त्यांना पोलिसात देऊन कम्प्लेंट करेल की त्यांनी त्याची मालमत्ता हिसकावली आहे.

लवकरंच त्याची बायको, म्हणजे ह्याची – ह्या मेलेल्या पप्पांची मुलगीसुद्धा सेस्त्रोरेत्स्कहून परंत आली. आनंदाच्या आणि भीतीच्या किंचाळ्या फुटल्या. लहान मूल, जीवशास्त्रापासून अगदीच अनभिज्ञ, फार सहनशीलतेने हे पुनर्जन्माचे प्रकरण बघंत होते. पण आया, ही सोळा वर्षांची मुलगी पुन्हां अशा कुटुम्बात काम करणार नाही असे म्हणाली, जिथे घडी-घडी माणसं मरतात काय आणि पुन्हां जिवंत होतात काय!

नवव्या दिवशी मशाल लावलेली पांढरी गाडी आली. गाडीला एक घोडा जुंपलेला होता. डोळ्यांवर टोप्या लावलेला.

नव-याने, म्हणजे ह्या कुटुम्बप्रमुखाने, अगदीच नर्वस होऊन खिडकीतून पांढ-या गाडीचे आगमन बघितले. तो म्हणाला, बघा, पप्पा! शेवटी तुमच्यासाठी गाडी आलीय.

म्हातारा हातवारे करंत, थुंकत म्हणाला की आता त्याला कुठेही जायचे नाहीये.

त्याने छोटे वेंटीलेटर उघडले आणि रस्त्यावर थुंकू लागला. अशक्त आवाजांत ओरडू लागला की गाडीवाल्याने लगेच तेथून चालते व्हावे आणि जिवंत लोकांवर आपली दृष्टी गडवूं नये.

पांढरा शर्ट आणि पिवळा डगला घातलेला गाडीवान मुडदा खाली आणेपर्यंत धीर नाही धरू शकला आणि वर जाऊन भसाड्या आवाजांत शिव्या देऊं लागला, म्हणू लागला की त्याला कमीतकमी ते तरी द्यावे, ज्याच्यासाठी तो येथे आला आहे, आणि ओल्या दमट रस्त्यावर वाट बघायला त्याला भाग पाडू नये. तो म्हणंत होता, “मला ह्या बिल्डिंगमधल्या लोकांचे लो-स्टैण्डर्ड कळतंच नाही. सगळ्यांना माहीत आहे, कि घोड्यांचा तुटवडा चालू आहे. फुकट त्यांना बोलावणे, म्हणजे ट्रान्सपोर्ट सिस्टम कोलमडून पडेल. ते काही नाही! मी आता ह्या बिल्डिंगमध्ये पुन्हां कधी नाही येणार!”

पुनर्जीवित झालेल्या म्हाता-यासकट बिल्डिंगमध्ये राहणा‌-या सर्व लोकांनी त्या गाडीवानाला त्याच्या पांढ-या शर्टासकट आणि पिवळ्या डगल्यासकट खाली ढकलून लावले.

तरी गाडीवान बिल्डिंगपासून दूर हलायला तयारंच होईना, त्याने मागणी केली की त्याला कमीतकमी ट्रॅव्हलिंग सर्टिफिकेट तरी लिहून द्यावे.

जिवन्त झालेला म्हातारा वेंटिलेटरमधून पुन्हा थुंकला आणि तो गाडीवाल्याला मुक्का दाखवीत धमकावू लागला. दोघेही एकमेकांना भयानक शिवीगाळ करूं लागले.

शेवटी ओरडून-ओरडून घसा बसलेला, मुक्के खाऊन पस्त झालेला गाडीवान तेथून निघून गेला. तो गेल्यावर जीवन हळूहळू सुरळीत होऊ लागले. चौदाव्या दिवशी, उघड्या वेंटिलेटरजवळ बसल्याने सर्दी झालेला म्हातारा तापाने फणफणंत मरून गेला. ह्या वेळेस तो खरोखरीच मेला.

आधी कुणालाच विश्वास बसला नाही. सर्वांना वाटले की म्हातारा मागच्यासारखेच नाटक करीत आहे, पण बोलावलेल्या डॉक्टरने सर्वांचे समाधान केले, त्याने डिक्लेयर केले की ह्या वेळेस काही दगाफटका नाही. आता बिल्डिंगमधे राहणा-या लोकांची एकंच गडबड उडाली.

बरेचसे भाडेकरू आपापल्या खोल्यांमधून तात्पुरते कुठे-कुठे निघून गेले.

बायको, म्हणजे, सोप्या शब्दांत सांगायचं म्हटलं तर, आपल्या पप्पांची मुलगी, ब्यूरोत जाण्यास घाबरून पुन्हा आपल्या मुलासह आणि आरडाओरडा करंत आसलेल्या आयासह सेस्त्रोरेत्स्कला चालती झाली. नवरा, म्हणजे कुटुम्बप्रमुख हा हेल्थ रिसॉर्टला जाण्याबद्दल विचार करंत होता, पण तेवढ्यांत अनपेक्षितपणे गाडीच दुस-या दिवशी दाराशी येऊन ठेपली.

थोडक्यात म्हणजे, काही दिवस गाड्यांच्या कार्यप्रणालीत व्यत्यय आला होता. टेम्पररी व्यत्यय, नेहमीच ते उशीर लावतात असे नाही.

आणि आता, असे म्हणतात, की त्यांनी दफ़नाची सम्पूर्ण वेटिंग लिस्ट संपवली आहे आणि लगेच गाड्या देतात, अगदी सुखद आश्चर्य म्हणायचे – यापेक्षा जास्त काय पाहिजे?

******